Διαδικτυακή Πύλη Συνεργασίας Για Τα Δάση

Η ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών συμπλεγμάτων με την πληθώρα δασικών οικοσυστημάτων και λειτουργιών περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δράσεων και μέτρων. Ξεκινούν από την προστασία και την ενημέρωση των χρηστών και των επισκεπτών των δασών και φτάνουν έως τον πυρήνα της δασικής διαχείρισης, που είναι στοχευμένες δασοκομικές και άλλες επεμβάσεις. Όλες αυτές οι δράσεις ή τα προγράμματα δράσεων εξυπηρετούν πολλαπλές λειτουργίες και αφορούν περισσότερες υπηρεσίες οικοσυστήματος των δασών. Η πολυλειτουργική αυτή διάσταση παρέχει το πλεονέκτημα της αξιοποίησης πολλών μέσων για τη χρηματοδότησή τους, καθώς τα διάφορα χρηματοδοτικά μέσα έχουν ποικίλους γενικούς και ειδικούς σκοπούς και προτεραιότητες.

Δυο είναι οι σκοποί αυτής της θεματικής ενότητας:

1. Η παρουσίαση χρηματοδοτικών μέσων και πλαισίων πολιτικής, τα οποία προβλέπουν άμεσα ή έμμεσα τη χρηματοδότηση δράσεων στη δασοπονία, ιδιαίτερα δε δράσεων που αφορούν τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, την εκπλήρωση των σκοπών των κοινοτικών και εθνικών πολιτικών και της αντίστοιχης νομοθεσίας για τη φύση και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της εφαρμογής της αειφορικής διαχείρισης των δασικών οικοσυστημάτων.
2. Η παρουσίαση πρωτοβουλιών ανάπτυξης συνδυασμένης χρήσης διαφορετικών μέσων χρηματοδότησης ή διαφορετικών ενοτήτων χρηματοδότησης στο πλαίσιο του ίδιου μέσου και η παρουσίαση σχετικών παραδειγμάτων και καλών πρακτικών.

Χρηματοδοτικά μέσα και πλαίσια πολιτικής και για τα δασικά οικοσυστήματα

Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα συντονισμένων χρηματοδοτήσεων που στηρίζει τη διαχείριση των δασών που βρίσκονται εντός του Δικτύου Natura 2000, κυρίως σε ευρωπαϊκό, αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Παραδείγματα κοινοτικών χρηματοδοτικών προγραμμάτων είναι το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Υποδομές Μεταφορών, Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη, το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2020 (που περιλαμβάνει και την Τοπική Ανάπτυξη µε Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων-ΤΑΠΤοΚ/CLLD), το LIFE, τα Επιχειρησιακά Προγράμματα των Περιφερειών, το HORIZON 2020 Agriculture and Forestry, τα προγράμματα Interreg κ.ά. Ενδεικτικά, η Ελλάδα έχει εκμεταλλευθεί με μεγάλη επιτυχία το LIFE στον δασικό τομέα, καταλαμβάνοντας την 3η θέση στα έργα LIFE στα δάση στην Ε.Ε., με τη χρηματοδότηση έργων σχεδιασμού διαχείρισης, ανόρθωσης και αποκατάστασης μεμονωμένων τύπων οικοτόπων ή ολόκληρων περιοχών του Δικτύου Natura 2000, αλλά και με έργα ανόρθωσης των πληθυσμών χαρακτηριστικών ειδών των δασών.

Σε εθνικό επίπεδο τα κύρια χρηματοδοτικά μέσα είναι ο τακτικός κρατικός προϋπολογισμός, το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και ειδικότερα χρηματοδοτικά μέσα, όπως αυτά που ενεργοποιούνται σε έκτακτες ανάγκες, όπως μετά από μεγάλες δασικές πυρκαγιές κ.λπ.

Τα χρηματοδοτικά μέσα της περιόδου 2014-2020 παρουσιάστηκαν στα σχετικά σεμινάρια του έργου ForestLIFE που έγιναν τον Μάρτιο του 2019 σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Τόσο τα κοινοτικά, όσο και τα εθνικά μέσα χρηματοδότησης αναπτύσσονται και εξυπηρετούν σχετικά πλαίσια πολιτικής που συμφωνούνται σε κοινοτικό και εθνικό επίπεδο. Σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των δασών εντός και εκτός του Natura 2000 τα κυριότερα πλαίσια πολιτικής που καθορίζουν τις προτεραιότητες και την επιλεξιμότητα δράσεων για χρηματοδότηση είναι:

• Το Πλαίσιο Δράσεων Προτεραιότητας (ΠΔΠ). Είναι ένα εργαλείο πολυετούς στρατηγικού σχεδιασμού στο οποίο καθορίζονται οι ανάγκες και οι προτεραιότητες χρηματοδότησης του δικτύου Natura 2000 σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, ώστε να διευκολύνεται η ένταξή τους στα χρηματοδοτικά μέσα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ΠΔΠ συντάσσεται από κάθε Κράτος Μέλος με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αφορά τις χρηματοδοτήσεις από όλα τα τομεακά και περιφερειακά επιχειρησιακά προγράμματα, το LIFE, το Interreg κ.ά. Το ΠΔΠ συντονίζεται επίσης με το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης που αφορά σχετικές εθνικές χρηματοδοτήσεις.
• Ο Εθνικός και περιφερειακός σχεδιασμός για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Ο εθνικός σχεδιασμός για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή περιγράφεται στην Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ). Ωστόσο η ΕΣΠΚΑ αποτελεί κείμενο στρατηγικού προσανατολισμού με στόχο τη χάραξη κατευθυντήριων γραμμών. Η βασική επιλογή, η ιεράρχηση και ο χρονοπρογραμματισμός των κατάλληλων δράσεων και μέτρων, συνιστούν το περιεχόμενο και την ουσία των δεκατριών Περιφερειακών Σχεδίων Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή (ΠεΣΠΚΑ) που συντάσσονται με βάση τις ιδιαιτερότητες κάθε περιφέρειας. Σε ό,τι αφορά τα δάση στα ΠεΣΠΚΑ γίνεται εκτίμηση της τρωτότητας σε περιφερειακό επίπεδο και στη συνέχεια αξιολογούνται οι τυχόν επιπτώσεις και προτείνονται σχετικά μέτρα.
• Τα Προγράμματα Βασικών και Συμπληρωματικών Μέτρων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών (ΣΔΛΑΠ). Για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, για κάθε λεκάνη απορροής ποταμού, εξετάζονται και αναθεωρούνται τα αντίστοιχα Προγράμματα Μέτρων (βασικά και συμπληρωματικά) για την προστασία και αποκατάσταση των υδατικών συστημάτων. Πιο συγκεκριμένα: α) αξιολογούνται τα βασικά και συμπληρωματικά μέτρα που έχουν διαμορφωθεί στα προηγούμενα σχέδια διαχείρισης, ως προς την αποτελεσματικότητα και το στάδιο υλοποίησής τους, β) προτείνονται και διαμορφώνονται νέα απαιτούμενα μέτρα για την προστασία και αποκατάσταση των υδατικών συστημάτων και την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και γ) καταγράφονται τα μέτρα που έχουν προβλεφθεί στα προηγούμενα σχέδια διαχείρισης και τα οποία δεν εφαρμόστηκαν.
• Τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ). Αυτά καταρτίζονται ανά Υδατικό Διαμέρισμα σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην Οδηγία 2007/60/ΕΚ και την ΚΥΑ H.Π. 31822/1542/Ε103/21.07.2010. Τα ΣΔΚΠ περιλαμβάνουν τους στόχους της διαχείρισης των κινδύνων πλημμύρας στο συγκεκριμένο υδατικό διαμέρισμα και τα προτεινόμενα μέτρα και τη σειρά προτεραιότητάς τους.

Στην ανάλυση που προηγήθηκε δεν αναφέρθηκαν τυχόν χρηματοδοτήσεις από τον ιδιωτικό τομέα. Αυτές μπορεί να είναι χορηγίες ή χρηματοδοτήσεις στο πλαίσιο επιχειρηματικής δραστηριότητας. Μπορούν να αξιοποιηθούν είτε ως συγχρηματοδοτήσεις με δημόσιους πόρους είτε ανεξάρτητα σύμφωνα με το εκάστοτε νομικό πλαίσιο και την πολιτική που εφαρμόζει κάθε φορέας που έχει αρμοδιότητα ή αναλαμβάνει πρωτοβουλία σχετική με τη διαχείριση δασικών οικοσυστημάτων.

Συνδυασμένη χρήση χρηματοδοτήσεων

Η συνδυασμένη χρήση χρηματοδοτικών μέσων αποτελεί το κατ’ εξοχήν μέσο για την εξασφάλιση της χρηματοδοτικής στήριξης της μεγάλης ποικιλίας δράσεων που απαιτεί η ολοκληρωμένη διαχείριση ενός δασικού συμπλέγματος. Όσο περισσότερες από τις δράσεις αυτές περιλαμβάνονται στις αναφερόμενες στα διάφορα πλαίσια πολιτικής που αναφέρθηκαν πριν, τόσο αυξάνει το μερίδιο της χρηματοδότησης που μπορεί να εξασφαλιστεί από εξωτερικές χρηματοδοτήσεις. Συχνά δε, οι επιλέξιμες δράσεις μπορούν να χρηματοδοτηθούν από περισσότερα του ενός χρηματοδοτικών μέσα. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι διαχειριστές πρέπει να επιλέξουν ανάλογα με τον προϋπολογισμό και το είδος των δράσεων αν αυτά είναι σκόπιμο να ομαδοποιηθούν σε έργα όπως π.χ. αυτά που χρηματοδοτεί το LIFE ή να υλοποιηθούν αυτόνομα. Είναι εδώ σκόπιμο να επισημανθεί, ότι η συμπερίληψη ενός δασικού συμπλέγματος σε περιοχή Natura, αυξάνει ουσιαστικά τα χρηματοδοτικά μέσα στα οποία μπορεί να προστρέξουν η Δασική Υπηρεσία και οι λοιποί δασοκτήμονες.

Δυο πρακτικές που επίσης συμβάλλουν μεταξύ άλλων και στην εύρεση χρηματοδοτήσεων, είναι τα εθνικά και διεθνή θεματικά δίκτυα συνεργασίας και η συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς που υλοποιούν ερευνητικά ή άλλα έργα. Τέτοια για παράδειγμα είναι η «International Association for Mediterranean Forests», το «Eurosite» κ.ά.

Για τις περιοχές του Δικτύου Natura 2000 υπάρχει πληθώρα κατευθύνσεων, οδηγιών και συλλογές καλών πρακτικών.

«Χρηματοδότηση του Δικτύου Natura 2000 για την περίοδο 2014-2020»
Πρόκειται για σχετική σελίδα της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλον της Ε. Επιτροπής. Σε αυτή παρουσιάζονται διάφορες δυνατότητες και παραδείγματα χρηματοδοτήσεων. Απαυθύνεται σε δυνητικούς δικαιούχους για τον εντοπισμό πιθανών πηγών χρηματοδότησης και παρουσιάζει παραδείγματα δημιουργικών ιδεών και καινοτομιών και λύσεων χρηματοδότησης. Επίσης, περιέχει πολλά παραδείγματα έργων πολλαπλών σκοπών και συνεργειών μεταξύ διαφόρων πλαισίων πολιτικής και χρηματοδοτήσεων.

Οδηγός «Νέες συνεργασίες του LIFE για τη διατήρηση της φύσης»
Πρόκειται για έκδοση της Γενικής Διεύθυνσης Περιβάλλον της Ε. Επιτροπής. Η έκδοση παρουσιάζει το εύρος των συνεργασιών που έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο του LIFE για τη διατήρηση της φύσης, παρουσιάζοντας και τη χρηματοδοτική διάσταση αυτών των συνεργειών. Η έκδοση αυτή δίνει έμφαση στις συνέργειες χρηματοδότησης με τον ιδιωτικό τομέα, καθώς ιδιαίτερα στη Δυτική Ευρώπη, μεγάλο μέρος των δασών ανήκει σε ιδιώτες. Δεδομένου ωστόσο, ότι και στην Ελλάδα το ¼ των δασικών συμπλεγμάτων δεν ανήκει στο κράτος, οι πρακτικές που παρουσιάζονται αφορούν μεγάλο αριθμό δασοκτημόνων.

Ιδιαίτερη αναφορά δίνει επίσης στον χρηματοδοτικό μηχανισμό Natural Capital Financing Facility (NCFF) που μπορεί να συνδράμει με ιδιαίτερα ευνοϊκούς όρους έργα διατήρησης και αειφορικής εκμετάλλευσης δασικών οικοσυστημάτων. Το χρηματοδοτικό αυτό μέσο παρουσιάστηκε και στα σεμινάρια για τις καινοτόμες χρηματοδοτήσεις του έργου LIFE ForestLIFE.

Ελληνική Task Force για το Πρόγραμμα LIFE - Έργο LIFE Οικοδόμησης Δυναμικού.
Πρόκειται για ένα έργο LIFE που έχει σκοπό την αποτελεσματικότερη συμμετοχή της Ελλάδας σε έργα LIFE και την προώθηση της περιβαλλοντικής και κλιματικής πολιτικής μέσω ολοκληρωμένων έργων. Αυτό επιδιώκεται να επιτευχθεί με την τακτική ενημέρωση και βοήθεια των υποψήφιων δικαιούχων LIFE σε εθνικό και τοπικό επίπεδο και την ανταλλαγή εμπειριών, καλών πρακτικών και τη διάδοση και χρήσης των αποτελεσμάτων των έργων που υλοποιούνται στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Τέλος, όταν κρίνεται απαραίτητο γίνεται αξιοποίηση εμπειρογνωμόνων για την αντιμετώπιση ειδικών ελλείψεων σε τεχνικά και διαδικαστικά ζητήματα.

Πρόγραμμα INCREdible για τα Μη Ξυλώδη Δασικά Προϊόντα της Μεσογείου.
Tο έργο INCREdible έχει σκοπό να στηρίξει συνέργειες μεταξύ της έρευνας και της επιχειρηματικής καινοτομίας για υπηρεσίες σχετικές με τα μη ξυλώδη δασικά προϊόντα στη Μεσόγειο. Προς την κατεύθυνση αυτή, προάγει τη γνώση και τη συνεργασία μεταξύ διαφόρων κοινωνικών εταίρων, στηρίζοντας καινοτόμες επιχειρηματικές ιδέες και ενισχύοντας τη διάδοση της τεχνογνωσίας σε αγροτικές περιοχές, με σκοπό την ανάπτυξη ολοκληρωμένων οικονομικών στρατηγικών.

Δίκτυο Ευρωπαϊκής Σύμπραξης Καινοτομίας (EIP-Agri).
Η Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας για την παραγωγικότητα και τη βιωσιμότητα της γεωργίας (EIP-AGRI) ενισχύει την καινοτομία σε όλη την Ευρώπη για μία πιο «έξυπνη», ανθεκτική και βιώσιμη γεωργία και δασοπονία. Το δίκτυο αυτό φέρνει σε επαφή παραγωγούς, επιχειρήσεις και επιστήμονες για την επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων μέσα από καινοτόμες λύσεις και καλές πρακτικές.