Θεματικές ενότητες

Natura 2000

Το δίκτυο Natura 2000

Το Natura 2000 είναι ο βασικός πυλώνας της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Είναι ένα δίκτυο περιοχών οι οποίες θεωρούνται κρίσιμες για τη μακροπρόθεσμη διατήρηση ορισμένων τύπων βλάστησης (τύποι οικοτόπων) και ειδών (και των ενδιαιτημάτων τους). Οι τύποι οικοτόπων και τα είδη έχουν επιλεγεί με επιστημονικά κριτήρια και αναφέρονται σε δυο ευρωπαϊκές οδηγίες, την 92/43/ΕΟΚ (γνωστή και ως Οδηγία των οικοτόπων ή Habitats Directive) και την 2009/147/ΕΚ (γνωστή και ως Οδηγία των πουλιών). Πρόκειται για τύπους οικοτόπων  και είδη που θεωρούνται ευρωπαϊκής σημασίας επειδή απειλούνται με εξαφάνιση, είναι ευάλωτα, σπάνια ή ενδημικά, ή συνιστούν εξαιρετικά παραδείγματα τυπικών χαρακτηριστικών μίας ή περισσότερων βιογεωγραφικών περιοχών της Ευρώπης . Συνολικά, περίπου 230 τύποι οικοτόπων  και 2000 είδη έχουν αναγνωριστεί ως ευρωπαϊκής σημασίας, οι τόποι των οποίων, κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις εντάσσονται στο δίκτυο Natura 2000. Δείτε εδώ συγκεντρωμένη την Ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη φύση και τη βιοποικιλότητα.

Το Natura 2000 δεν είναι ένα σύστημα αυστηρά προστατευόμενων περιοχών από το οποίο αποκλείονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Η προσέγγιση για τη διατήρηση της φύσης και τη βιώσιμη χρήση των περιοχών Natura 2000 είναι πολύ ευρύτερη. Εστιάζει ιδιαίτερα στους ανθρώπους που εργάζονται με τη φύση και όχι εναντίον της. Ωστόσο, τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίσουν ότι η διαχείριση των περιοχών του δικτύου γίνεται με τρόπο που διασφαλίζει τη διατήρηση των προστατευόμενων αυτών τύπων οικοτόπων και ειδών.

Στην Ελλάδα, ως σήμερα, έχουν καθοριστεί 446 χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές Natura 2000, ενώ απαντούν 89 τύποι οικοτόπων και 181 είδη της αυτοφυούς χλωρίδας και της άγριας πανίδας (πλην ορνιθοπανίδας) και 324 είδη πουλιών ευρωπαϊκής σημασίας. Μπορείτε να δείτε τις περιοχές του δικτύου στην Ελλάδα στον δικτυακό τόπο Natura viewer του Ευρωπαϊκού Κέντρου Περιβάλλοντος και στον Χάρτη φύσης και βιοποικιλότητας που διατηρεί το ΕΚΒΥ. Μπορείτε να δείτε περιγραφές των τύπων οικοτόπων που απαντούν στην Ελλάδα στον Τεχνικό οδηγό αναγνώρισης, περιγραφής και χαρτογράφησης τύπων οικοτόπων της Ελλάδας ή στον οδηγό αναγνώρισης για όλη την Ευρώπη.

Natura 2000 και ελληνικά δάση

Το δίκτυο Natura 2000 στην Ελλάδα περιλαμβάνει το 36% των δασών και δασικών εκτάσεων της χώρας, ενώ το χερσαίο του τμήμα καλύπτεται από δάση και δασικές εκτάσεις σε ποσοστό σχεδόν 60%. Στην Ελλάδα απαντούν 32 δασικοί τύποι οικοτόπων ευρωπαϊκής σημασίας (28 που ανήκουν στα δάση και άλλοι 4 που έχουν δασικό χαρακτήρα). Ακόμη 5 τύποι οικοτόπων ευρωπαϊκής σημασίας, όπως π.χ. τα ορεινά λιβάδια, οι ξηροθερμόφιλες διαπλάσεις, τα βραχώδη πρανή με χασμοφυτική βλάστηση κλπ, υπάγονται στη δασική νομοθεσία ως δασικές εκτάσεις.

Η έως τώρα διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων συνέβαλε αποφασιστικά στη διατήρηση της δασικής βιοποικιλότητας στην Ελλάδα. Σε αυτό το αποτέλεσμα σημαντική ήταν η συνεισφορά της φυσικής δασοπονίας, η  οποία σύμφωνα με τον αείμνηστο Σ. Ντάφη –που ήταν φανατικός υποστηρικτής της- στηρίζεται στη φυσική  αναγέννηση και στην καλλιέργεια του δάσους για τη διατήρηση μιας δομής όσο το δυνατόν κοντά στη φυσική δομή κάθε τύπου δάσους.

Προκύπτουν όμως και υποχρεώσεις, όπως και δυνατότητες για την ελληνική δασοπονία να συνεχίσει και να ενισχύσει αυτή τη θετική εικόνα. Οι προκλήσεις αυτές, μαζί με την κλιματική αλλαγή, ήταν άλλωστε που ώθησαν στην πρόταση και υλοποίηση του έργου LIFE ForestLIFE.

Η ανάπτυξη του δικτύου Natura 2000 έχει ήδη βοηθήσει πολλαπλά τη διαχείριση των δασών, ιδιαίτερα μέσω της χρηματοδότησης της έρευνας, της ανάπτυξης καλών πρακτικών και της ανόρθωσής τους. Ενδεικτικά:

  • Αυξήθηκε ιδιαίτερα η γνώση για τη βιοποικιλότητα των ελληνικών δασών (έργο LIFEGENMON).
  • Δοκιμάστηκαν και εφαρμόζονται καλές πρακτικές διατήρησης και αποκατάστασης δασικών τύπων οικοτόπων με μεγάλη σημασία για τη χώρα, όπως της μαύρης πεύκης (Έργα LIFE Pinus, PINDOS/GREVENA, Gramos and Rodopi), των αλλουβιακών δασών σκλήθρου και φράξου (έργα LIFE AndrosPark, LifePRIMED), των αρκεύθων (Έργα LIFE JunEX, JUNICOAST, ForOpenForests) και των δασών με Φοίνικα του Θεόφραστου (έργο LIFE Vai).
  • Δοκιμάστηκαν καλές πρακτικές και νέες τεχνολογίες στην αποκατάσταση των δασικών τύπων οικοτόπων (LIFE Verenike)
  • Βελτιώθηκε ουσιαστικά η κατάσταση διατήρησης πολλών εμβληματικών ειδών της δασικής πανίδας, όπως η αρκούδα (ενδεικτικά έργα: LIFE93 NAT/GR/010800, Arcpin), ο λύκος (LIFE Canis lupus) και ο μαυρόγυπας (LIFE Dadia).
  • Αποκαταστάθηκαν και ανορθώθηκαν μεγάλες εκτάσεις δασών που επλήγησαν από πυρκαγιές (έργο LIFE Pinus) ή είχαν υποβαθμιστεί από άλλες αιτίες (έργα LIFE-Athos, LIFE Foresmit).
  • Αναπτύχθηκαν οδηγίες προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, συγκεκριμένα μέτρα προσαρμογής εντάχθηκαν στα δασικά διαχειριστικά σχέδια σε τέσσερα δάση της χώρας: έργο LIFE AdaptFor.
  • Ενισχύθηκαν πρακτικές καλής διακυβέρνησης του δασικού τομέα, μέσω της διάχυσης της γνώσης και της διευκόλυνσης της συνεργασίας μεταξύ όσων εμπλέκονται στη διαχείριση των δασών, κάτι ευεργετικό για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας: έργο LIFE ForestLife.
  • Ενισχύθηκε η προστασία των δασών από πυρκαγιές και πλημμύρες (έργα LIFE ArcFUEL, Flire) και άλλες ανθρώπινες επεμβάσεις (έργα LIFE Natura Themis και Value Crete)
  • Ενισχύθηκε η υλικοτεχνική υποδομή της Δασικής Υπηρεσίας.

Ιδιαίτερη ήταν η συμβολή του Προγράμματος LIFE που χρηματοδότησε πολλές δράσεις διατήρησης δασικών τύπων οικοτόπων και ειδών που απαντούν σε δάση και δράσεις διάχυσης της πληροφορίας και ευαισθητοποίησης για τις αξίες των δασών εντός και εκτός των περιοχών του δικτύου. Υπάρχουν επίσης πολλά έργα LIFE, όπως το LIFE-IP 4 NATURA που αφορά και είδη που απαντούν στα δάση και τύπους οικοτόπων με δασικό χαρακτήρα ή το LIFE-IP AdaptInGR που θα προωθήσει την υλοποίηση και την παρακολούθηση δράσεις προσαρμογής, μεταξύ άλλων, και στον τομέα των δασών. Πλήρης κατάλογος των έργων LIFE, λεπτομέρειες και παραδοτέα μπορείτε να βρείτε μέσω της βάσης δεδομένων του προγράμματος. Η συνολική προσφορά του Προγράμματος LIFE στη διατήρηση των δασών του δικτύου Natura 2000  στην Ελλάδα ήταν και το θέμα της διαδικτυακής ημερίδας με τίτλο  «Χρηματοδοτικό Πρόγραμμα LIFE και Δάση: Πραγματικότητα, Προκλήσεις και Ανάγκες στη Δασική Διαχείριση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα» που διοργανώθηκε από το Πράσινο Ταμείο, την Ελληνική Task Force για το Πρόγραμμα LIFE και το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) στις 27 Νοεμβρίου 2020.